Petros amca ve Goldbach

Christian Goldbach’ın, 1742’de asal sayılarla ilgili varsayımını ortaya atmasıyla birlikte, matematik dünyası çözümü aranan bir başka büyük matematik problemine daha kavuşmuş oldu.  Goldbach sanısının doğruluğu, yazılışının üzerinden geçen 259 yılda halen ispatlanamamıştır.  Aslında ilk bakışta kolay bir varsayım gibi gözükebilir.  Yani, bir ilkokul öğrencisinin bilgisine bile hitap etmektedir.  Ancak, iş ispatlamaya geldimi durum değişir. 

  Matematik’te Goldbach sanısı gibi, ispatı bulunamamış ama doğruluğu kabul edilen birçok kabul vardır.  Ancak, bunlardan sadece üçü matematikçilerin çalışmalarında ön plana çıkmış ve birçok matematikçinin, tarihe geçebilmek için üzerlerinde çalışmalarına yol açmıştır.  Bunlardan biri de Goldbach sanısıdır. 

  Bu bölümde, matematik tarihine geçmek için, Goldbach sanısını ispatlamaya çalışan ünlü Yunan matematikçi Petros Papachritos’un konu hakkındaki çalışmaları ve bu çalışmalar hakkında bize bilgi veren “Petros Amca ve Goldbach sanısı” adlı kitaptan bahsedeceğiz.  Aslında, burada asıl konu Papachritos’un çalışmaları olsa da, kitaba da gereken önemi vermek gerektiğini düşünüyoruz.  Çünkü, ülkemizde konuyla ilgili az sayıdaki kitaptan biri ve özellikle reklam faaliyetleri sonucunda dünya çapında bir üne kavuşmuş durumda.  Bunun sebebi, kitabın yayımcı şirketi olan Faber’in, reklam  amacıyla ortaya koyduğu 1 milyon dolarlık ödül.  Faber şirketi, kitabı piyasaya sürerken, Goldbach sanısını ispatlayan kişiye 1 milyon dolar ödül vereceğini vaadetti.  Sonuç olarak, konuyla ilgili akademik yayınlarda ve bazı ileri düzeyde kitaplarda bazı bilgiler bulunmakla birlikte, bir roman havasında konuyu anlatan bir kitap olduğunu unutmamamız gerekir. 

  Apostolos Doxiadis, sözü edilen kitabın yazarı.  Bizim asıl konumuz olan Petros Papachritos ise yazarın amcası.  Kitaptan edinilen bilgilere göre, Papachritos, 20.yüzyılın başlarında yaşamış Yunanlı bir matematikçidir.  Çocukluğunda, matematiğe olan ilgisi farkedilmiş ve ailesi taraından bu konuda teşvik edilmiştir.  Genç yaşta sayı kuramları ile ilgili çalışmalar yapmış, hocaları tarafından gerçek bir dahi olarak nitelendirilmiştir.  Genç yaşlarında yaptığı çalışmalar sonucu Münih Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başlamış, çok kısa zamanda profesör ünvanı almıştır.  Münih Üniversitesi’nde analiz profesörlüğü yapmıştır.

  Papachritos’un akademik kariyerinin gelişimi şu şekildedir.  Papachritos, yüksek öğrenimini Berlin Üniversitesi’nde yaptı.  Lisans öğrenimini tamamladıktan sonra, Berlin Üniversitesi müdürü, ona doktora tezi için diferansiyel denklemlerle ilgili bir problem verdi.  Papachritos, doktora tezinde, konuyla ilgili çalışmaları sırasında ulaştığı önemli çalışmaları da sunmuştu.  Diferansiyel denklemlerde özel çeşitliliklerdeki denklemlerin çözümlerine ilişkin geliştirdiği yöntem, ona önemli bir ün kazandırdı.  Bu yöntem, “Papachritos yöntemi” olarak bilinir.  1916 yılında doktor ünvanı almaya hak kazandı.  O yıllar Yunanistan’ın 1.Dünya Savaşı içinde olduğu yıllardı ve Almanya da savaştaydı.  Hem de Yunanistan’ın düşmanı olarak.  Savaş ortamı Papachritos’u rahatsız ediyordu, bu yüzden, daha sakin olan İngiltere’ye gitmeye karar verdi.  Papachritos’un İngiltere’ye gidişi, kariyerindeki en önemli dönüm noktalarından biri oldu. 

  İngiltere’de Cambridge’deki Trinity College’da öğretim üyesi oldu.  O dönemde, yaşayan çok önemli sayı kuramcıları vardı.  Bunlardan en önemli üç tanesi, Hardy, Littlewood ve Ramanujan da Trinity College’da dersler veriyorlardı.  Papachritos’un bu ünlü sayı kuramcılarıyla tanışması, kendisini geliştirmesine çok önemli katkılar sağlamıştır.  Papachritos’a, 1919 yılında Münih Üniversitesi’nden analiz bölümü başkanlığı teklifi edildi.  Bu teklifi, Papachritos, ideallerini gerçekleştirmesi açısından çok uygun olduğu için kabul etti ve akademik kariyerinin sonuna kadar belirli aralıklarla Münih Üniversitesi’ndeki görevini sürdürdü. 

  Papachritos’un Berlin’de ve Cambridge’de geçirdiği yıllar süresince ailesiyle arası açıldı.  Ailesi, onun uzakta olmasından rahatsız oluyordu.  Savaş yıllarını ülke dışında geçirmesi onları rahatsız ediyordu.  Münih’te geçirdiği yıllarda da bu durum değişmedi ve ailesinden iyice koptu.  Ülkesine 40 yaşından sonra döndükten sonra da ailesiyle ilişkileri yeterince düzelmedi.  Ailesinin, ona gösterdiği tepkinin önemli bir sebebi de, çok öenmli bir matematikçi olma fırsatını, Goldbach sanısını ispatlamak için için gösterdiği çabalar sonucu geri tepmiş olmasıydı.  Goldbach sanısıyla o denli kafayı bozmuştu ki, en verimli yıllarını harcamış ve bu yüzden zaman zaman Münih Üniversitesi’nden ayrılma noktasına, akademik kariyerini bitirme noktasına geldiği anlar bile olmuştu. 

  Şimdi, asıl konuya dönelim ve Papachritos’un Goldbach sanısını ispatlama çalışmalarını anlatalım.  Papachritos, henüz Berlin Üniversitesi’nde öğrenim görürken, matematikte çözülemeyen sorularla ilgilenmişti.  Hocalarına bu komuyla ilgili sürekli sorular soruyordu.  Öğreniminin sonularına doğru birgün, hocasıyla bu konu hakkında konuşuyordu.  Hocası, kendi fikirlerini söylüyordu.  Hocası’nın Goldbach sanısı üzerinde konuşması, Papachritos’u Goldbach sanısını ispatlama fikrine sürüklemişti.  O yıllarda, ileride mutlaka büyük bir problemi ispatlayacağını düşünüyordu ama hangisi üzerine çalışacağına karar veremiyordu.  Belki de Riemann Hipotezi ya da Fermat’ın son teoremini ispatlamaya çalışabilrdi ama o Goldbach sanısını seçti.  Çünkü, Goldbach sanısı, ona göre ispatlanması en zor gözüken problemdi ve aralarında en az sayıda insanın uğraştığı problemdi.  Çözüldüğü zaman, en büyük ses getirmeye aday problem de o gözüküyordu.  İşte bu sebeplerle, öğrencilik yıllarında karar verdi buna.

  Papachritos, Berlin’deki doktor ünvanını bırakarak Cambridge’e gidene kadar, kendini matematiğin temel konuları üzerinde geliştirmiş ve altyapısını konu üzerinde çalışmak için hazırlamıştı.  Cambridge’de, Hardy, Littlewood ve Ramanujan’dan öğrendikleriyle artık başlama zamanı geldiğini düşünmeye başlamıştı.  Cambridge’de kaldığı üç yılda, kendini Hardy, Littlewood ve Ramanujan gibi ünlü matematikçilerin arasında kabul ettirdi.  O dönemde, Hardy ve Litlewood sürekli birlikte çalışıyor ve ortak makalelere imza atıyorlardı.  Adı geçen iki matematikçi birbirlerinden güç alarak, dönemin en önemli ikilisi olmaya adaydı.  Böyle bir durumda, aralarına Papachritos’u almayı düşünmüşlerdi.  Papachritos’un Goldbach sanısı üzeirne çalıştığını bilmiyorlardı.  Ona, kendileriyle birlikte Riemann Hipotezi’nin ispatı için çalışmayı teklif ettiler.  Papachritos, ikilinin hipotezi ispatlayacaklarına inanıyordu ve kendisinin de katılacağı bir ortak çalışmayla bu çok daha kolay olabilirdi ve hep hayal ettiği; matematik tarihine altın harflerle geçmeyi başarabilirdi.  Ama o bu teklifi kabul etmedi, çünkü Hardy ve Littlewood’a güvenmiyordu ve tek başına tarihe geçmek istiyordu.  Onun istediği, Galileo veya Newton gibi anılmaktı, bunun için Goldbach sanısını ispatlamak biçilmiş kaftandı ve bunu yapacağına emindi.  Cambridge’deki yıllarında çalışmasını kimseye söylemedi, herkesten gizledi.  Bu dönemde Hardy ve Littlewood başka konuyla uğraştıkları için rahatı ama Ramanujan’dan korkuyordu.  Ona göre, kendisinden başka Goldbach sanısını ispatlayabilecek tek kişi Ramanujan’dı.  Ama Ramanujan’ın da konuyla ilgilenmediğini öğrendi. 

  Papachritos,  Münih’teki yıllarında da çalışmalarına devam etti.  1930’lu yıllara gelinirken yaşı da 30’a yaklaşmış ve henüz çözüme ulaşamamıştı.  Hala Goldbach sanısıyla uğraştığından kimsenin haberi yoktu.  Meslektaşları ve Üniversite müdürü, kendisinden çok şey bekliyorlardı, onu dönemin önemli matematikçilerinden birisi yapacak çalışmalarını bekliyorlardı.  Ondan daha yetenekli olmayan birçok matematikçi, yayınladıkları makalelerle matematik tarihine geçmişlerdi bile.  Ama Papachritos, hiçbir konu hakkında bir çalışma yayınlamıyordu.  Bu durum herkesi şüphelendiriyordu.  Bu yıllarda Papachritos, Goldbach sanısıyla uğraşırken çok öenmli ara sonuçlar bulmuş ama bunları yayınlamamıştı.  Çünkü, yayınladığı sonuçlardan, çalışmasının anlaşılacağından korkuyordu.  Sadece bulduğu ara sonuçları yayınlaması, onu dünya çapında üne kavuşturabilirdi.  Ama dediğimiz gibi, onun istedği başkaydı: O, “ya hep ya hiç” diyordu.  Onun için, dünya çapında tanınmak yeterli değildi, onun istediği, Galileo veya Newton gibi olmaktı. 

  Yıllar geçtikçe, ümitsizliğe kapılıyor, yaşlandığını hissediyor, yaratıcı düşüncesinin kaybolmasından korkuyordu.  Çözüme çok fazla yaklaştığını hisediyordu.  Ama çözüme ulaşmak için daha sakin bir ortama ve birkaç yıla ihtiyacı olduğunu düşünmeye başlamıştı.  Yaşı 30’a gelmişti.  Sonunda dayanamadı ve Münih Üniversitesi müdürüne herşeyi anlattı.  Kendisinden birkaç yıl izin istedi.  Birkaç yıl uzak ve sakin bir kasabaya gitmek istiyordu. Orada çalışmalarına devam edecekti.  Üniversite müdürü, Papachritos’a güvendiğinden ve Goldbach sanısının ispatlanması durumunda okul için çok iyi bir reklam olacağını da düşünerek ona izin verdi.

  Papachritos artık matematik dünyasından uzak, sadece kendi çalışmasıyla başbaşaydı.  Gittiği kasabada çok düzenli bir hayat kurmuştu kendisine.  Gündüzleri çalışmalarına devam ediyor.  Geceleri de kasabadaki bir satranç kulübüne gidiyordu.  Satranç’la orada tanışmıştı ve yaratıcı düşüncesini geliştirecek bir oyun olduğuna karar vermişti.  Birkaç ay içinde kasabanın en iyi oyuncusu haline gelmişti.  Kasabadaki çalışmaları, belirli bir süre umutla devam etti, ama çözüme yıllar geçmesine rağmen ulaşamamıştı.  Birkaç yıl aynı kasabada yaşadı ve sonunda artık bırakmaya karar verdi.  Yani, hayatının neredeyse 15 yılını harcadığı çalışmasından vazgeçecekti.  En azından bulduğu ara sonuçları yayınlayıp saygın bir matematikçi olarak anılmayı göze almıştı artık.  Bu kararla Münih’e döndü ve bulduğu ara sonuçları Hardy’ye ve Littlewood’a mektup yazarak iletti.  Bulduğu sonuçlar, Goldbach’ın ispatı kadar olmasa da matematik dünyasında yankı uyandıracak cinstendi.  Münih’te mektuplarına gelen cevaplar üzerine yıkılmıştı.  Gelen mektuplarda, bulduğu sonuçların birinin birkaç ay önce, birinin de bir yıl kadar önce başka matematikçiler tarafından bulunduğu yazıyordu.  Papachritos böylece “sıfıra sıfır elde var sıfır” konumuna düşmüştü.  Hayata küstü, matematiğe küstü.  Ülkesine geri döndü ve tüm kitaplarını raflara kaldırarak tozlanan kapaklarını yıllar boyu açmadı.  Ailesi’yle de arası iyi olmadığından, evinden dışarı yıllar boyu çok ender çıktı ve tüm zamanını bahçelesiyle uğraşarak, evinde satranç çalışarak ve zaman zaman satranç oynamaya giderek geçirdi. 

  Papachritos Münih’ten ayrılalı 20-25 yıl olmuştu.  Artık yaşı 50’nin üzerideydi.  Onca yıldır matematikten tamamen uzaktı.  İşte böyle bir dönemde yeğeni ve kitabın yazarı Doxiadis ile yakınlaşmaya başladı.  Yeğeni, kendisinden etkilenmiş ve matematikçi olmaya karar vermişti ve öğrenimini matematik üzerine yapmıştı.  Yeğeni’yle yakınlaşması, aynı zamanda matematiğe duyduğu özlemi de farketmesine sebep olmuştu.  Yeğeni, onun hala Goldbach sanısını ispatlayabileceğini düşünüyor ve bu konuda kendisine baskı yapıyordu.  Zaman zaman amcasının tekrar matematiğe dönmesi için en can alıcı noktasından onu vuruyor, hiç işe yaramaz olduğunu bile söylüyordu kendisine.  Papachritos uzun süre direndi, kendisini bu iş için çok yaşlı hissediyordu.  Ama birgün, yeğeniyle sert bir tartışmasının ardından yeğenine çok kararlı bir sesle, Goldbach’ı ispatlayacağını haykırdı.  Kendine güveni yeniden gelmişti.  Yeğeninden 10 kilo fasulye bulup getimesini istedi.  Doxiadis, amcasını bir şekilde ikna ettiğine inanamıyordu.  Hemen isteğini yerine getirmek için amcasının evinden çıktı.  Saat çok geç olmasına rağmen istediği fasulyeleri bularak amcasına götürdü.  Amcası kapıyı aralayarak fasulyeleri aldı ve kapıyı yeğeninin yüzüne kapattı.  İçerden, yalnız çalışması gerektiğini bağırarak söyledi.  Yeğeni bunun üzerine evine döndü.  Papachritos’un, daha önce değinmedik, sayıların ayrılmasıyla ilgili, kendisinin fasulye yöntemi dediği bir yöntemi vardı.  Bu yöntemi uygulamak için bol miktarda fasulye gerekiyordu.  Papachritos evine kapandıktan sonra birkaç gün hiç dışarı çıkmadı.  Yeğeni onu çok merak ediyordu.  Kendi evinden çok uzak olan amcasının evine hergün gidiyor, kapıyı çalıyor ama kapı açılmıyordu.  Sadece içerden cevap veriyordu Papachritos.  Tek söylediği şey yeğenin gitmesi, oraya gelmemesiydi.  Doxiadis, bunun üzerine amcasının evine birkaç gün gitmedi.  En son gidişinde amcası camdan kafasını uzatarak gitmesini söylemişti kendisine.  Amcasıının hali gözünün önünden gitmiyordu.  Uyku uyumadığı belliydi.  Perişan olmuş durumda gözüküyordu.  Bu durumdan dolayı bir süre Doxiadis kendisini suçladı.

  Papachritos, evine kapanalı birkaç hafta olmuştu.  Bir gece yeğenine telefon açtı.  Sürpriz bir telefondu bu.  Telefonda yeğenine, sayıların üzerine geldiğini, her an 2 üzeri 100 sayısının kendisini yiyebileceğinden söz ediyordu.  Doxiadis, amcasının tamamen delirdiğini düşündü.  Doktor bulup amcasının evine gittiyse de amcası kapıyı açmadı.  Öbür gece amcası bir telefon daha etti yeğenine.  Ona, çok heyecanlı ama yorgun bir sesle, çok çabuk iki matematikçi bulup evine gelmesini söyledi.  Fasulye yöntemini kullanarak Goldbach sanısını ispat ettiğini, çok kısa bir zaman sonra sayıların kendisini öldürmeye geleceğini söyledi.  Telefonda ağlamaklı yalvarıyordu.  İki matematikçi bulmasını özellikle tekrar etti.  Çabuk gelmelerini istiyordu.  Doxiadis, amcasının ispatı gerçekten bulup bulmadığına karar veremiyordu ama hemen iki matematikçi arkadaşını arayarak amcasının evine gitti.  Evin ışığı açıktı.  Kapıyı uzun süre çalmalarına rağmen içerden hiçbir ses gelmiyordu.  Sonunda kapıyı kırdılar ve içeri girdiler.  İçerde amcasının çalışma masasının üzerinde uzanmış ölü bedenini buldular.  Evin her tarafı düzenli olarak dizilmiş fasulyelerle doluydu. 

  Bu hikaye, bir matematikçinin ölümüyle birlikte, tarihteki birçok örneği gibi,beraberinde çok büyük bir sırrı götürmesini anlatıyor.  Papachritos’un Goldbach sanısını gerçekten ispatlayıp ispatlayamadığı bilinmiyor.  Yeğeni Doxiadis’e göre, amcası gerçekten ispatladı ama hiçbir zaman bunu öğrenemeyeceğiz.  Bu bölüm, Goldbach sanısı üzerinde, en büyük çalışmaları yapmış olan ve belki de onu gerçekten ispatlamış olan Petros Papachritos’u ve bu dramatik olayı anlatan kitabı matematik severlere tanıtmak amacıyla konuldu.  Asıl amacımız kitabın bir özetini yazmak olmadığı için, kitabın işlediği konulara değinmekle beraber, farklı bir bakış açısıyla Papachritos’u ve çalışmalarını anlatmaya çalıştık.  Konuyla ilgilenenlerin kitabı alıp okumalarını tavsiye ederiz.