Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Yoldan Çıkmamak İçin Gerektiğinde Sözden Çıkmak

Allah'ın insanlık tarihi boyunca peygamberleri vasıtası ile in­sanlara hatırlattığı ve korumaya çalıştığı ed-Din (el-İslâm), Kur'an'da sık sık "Allah'ın yolu (sebillulah)" ve "doğru yol (sırat-ı müstakimi" metaforlan ile ifade edilir: "De ki: Rabbim beni doğ­ru bir yola, dosdoğru dine, İbrahim'in doğruluk dinine iletmiştir..." (6/161). "Doğru yol (sırat-ı müstakim)" ifadesi Kur'an'da 45 kez tekrar edilir. "Allah'ın Yolu (sebilullah)" ise yüzden fazla tekerrür eder.

Yol, bir yerden bir başka yere gitmek için üzerinden, içinden yürünen yer demektir. Yola eklenen "doğru" sıfatı, iki yer arasın­daki mesafeyi en kısa yerden, en kısa zamanda ve zahmetsizce gitmeyi temin etme anlamına gelir. Dinin "doğru yol" olmasına gelince, doğum ile ölüm arasında dünyada yaşayan reşid insan­ların yaşamın nihai anlamının neliği (tevhid-mead) ve nasıl ya­şayacağına (adalet, salih amel, ahlâk) ilişkin sorularına verilmiş değişmez, doğru cevaplar olmasından dolayıdır. ed-Din'in veya 'Dinullaıın "Allah'ın yolu" olarak ifade edilmesi ise, bu yolun Al­lah tarafından insanlara peygamberleri aracılığı ile defaatle gös­terilmesi ve O'nun tarafından korunmuş olması ve değiştirilme­den devam ettirilmesinden dolayıdır.

Türkçe'deki "yol" kavramının taşıdığı mecazi anlamlar "din" için de geçerlidir. Türkçe sözlükte bazı anlamlar şöyledir: Gidiş çabukluğu, araç, çare, düzen, gereken durum, nizam, oluş, ya­pılış, gidiş, minval, uyulan sistem, usul, erek, uğur, maksat. Yol ile ilgili deyim ve atasözleri de aynı olumlu içeriğe sahiptir. Ör­neğin: "Yol bilen kervana katılmaz;" "Yolcu yolunda gerek;" "Yol­dan giden yorulmaz." Yola gelmek, çıkış yolu bulmak, yol göster­mek, yol tutmak gerekir.

Binaenaleyh, dinsizlik "yolsuzluktur; dinden çıkmak "yol­dan çıkmak"tır, yoldan sapmaktır, yolunu kaybetmektir. Dine inanmak, doğru yolu bulmaktır (hidayet); küfür ise yolunu kay­betmektir (dalâlet). Bu bağlamda sekülerizm bir yoldan çıkma, yoldan sapma, yolunu kaybetmedir. Modernitenin kültürel ve metafizik boyutu olarak sekülerizm, bir Alman atasözünde ifade edildiği gibi, çocuğunu yıkadığı leğendeki kirli suyu atarken ço­cuğu da suyla birlikte atmaktır. Gaflettir, inattır ve nihayet "haddini" bilmemektir ve haddi aşmaktır. Hududullah Fazlur Rahman'm gösterdiği gibi, Allah'ın yolunun imanı ve ahlaki sı­nırlandır. Yoksa fıkıhta indirgendiği gibi şekli belli cezalar (had­ler) değildir.

Aklı başında her reşid insan doğru yolu bulmak, orada kal­mak ve ondan çıkmamakla mükelleftir. Tanrı'nın her vahyi (kita­bı) yani sözü, yolunun tarihsel-toplumsal bir restorasyonudur. Bir toplumun yola çağrılışı ve yolda yürümesinin eğitimi ve öğre­timidir. Şeriat (vahiy-Kur'an-söz) bir toplumun yola getirilişidir. Şeriat, ana yola giden tali (tarihi) yoldur (suya giden yol). Ana yol geniştir ve çiğnenmiştir: "Nuh'a öğütlediğini, sana vahyettiğimizi, İbrahim'e Musa'ya ve İsa'ya öğütlediğimiz yolu Allah size din kıl­dı Bu şudur: Dini yerleştirin ve onda ayrılığa düşmeyin" (42/13). Hz. Muhammed'in yolu, kaybolmuş ana/doğru yolun onun özel yürüyüşü ile bulunmasıdır: "Sonra seni de din hususunda (özel) bir şeriat sahibi kıldık" (45/18). Sözün muhataplarının "sözden çıkma" hakları yoktur. Çünkü söz devam ediyor. Söz söyleme (va­hiy) devam ederken sözü değiştirme yetkisi Tanrı'ya aittir: "Biz bir ayeti (sözü) neshedersek veya onu unutturursak, daha iyisini ve­ya benzerini getiririz'' (2/106). Mu'tezilî usulcülerin dediği gibi, sözün muhatapları sözle mükelleftirler, söze muhatap olmayan­lar ise akıl ile mükelleftirler.

Yoldan çıkmak dinden çıkmaktır. İmandan çıkmaktır. Ahlâk­tan çıkmaktır. İbadeti terk etmektir. Sözden çıkmak ise, Tan­rı'nın ilk muhataplarına söylediği o topluma has siyaset, hukuk, ekonomi, adab-ı muaşaret vs. ile ilgili pozitif (somut) çözümler­den halin gereği olarak -Hz. Ömer'in yaptığı gibi- gerektiğinde çıkmaktır.

Kutsal sözden çıkma cesaretini gösteremeyen Sünnîlik, Pey­gamberin sözlerinden de çıkamadı (hadis). Peygamber'in yaşa­yan sünnetini takip etme yerine, sözünden çıkamayınca sahabe­nin sözünden de çıkamadı (icma). Son olarak da alimlerin sö­zünden (kıyas) çıkamadı. İçtihad kapısının kapanması (3. asır), bu otoriteler altında Müslüman bireyin boğazının sıkılması, azı­cık çıkan sesinin kısılması ve söz söylemesinin yasaklanmasıdır. Tanrı'nın sözünün bir kere ve bütün zamanlar için olduğu inan­cı, giderek Tanrı'nın her hakikati söylediği inancını doğurdu.

Hz. Muhammed'in ölümünden sonra gerek Arap, gerekse di­ğer ırklardan İslâm'ı seçmiş olan mü'minlere düşen evrensel ve nihai sorumluluk, insanlara yeniden gösterilen bu ana yoldan çıkmamaktır. Yoksa "sözden çıkmamak" değil. Çünkü "sözden çıkmamak" reşid olmayan çocukların yapması gerekendir. Zira, çocuk sözün "niçin"ini bilemez. Hz. Ömer reşid ve râşid olduğu için söz bittikten sonra yoldan çıkmamak için içtihatlarında söz­den çıktı. İçtihad (yorum) Tanrı'nın yol göstermesinden (Kur'an-söz) ilham almış reşid mü'minlerin Tanrı konuşmazken yolu doğ­ru bir şekilde kendilerinin yürüme faaliyetidir. Oysa, Sünnî ortodoksinin kurduğu içtihad usulü (yorum metodolojisi) -ki bunun hiyerarşik sıralaması kitap-sünnet, icma-kıyas şeklindedir- Tan­n'nm sözünden çıkmamayı dogmatik teolojik bir kural haline ge­tirdi (Mevrid-i nasda içtihada mesâğ yoktur). Ebu Hanife'nin "sözden çıkma" teşebbüsü (istihsan) Şafiî tarafından "telezzûz" ve "sarilik taslama" olarak yaftalandı ve boğuldu. Şafiî sözden çık­mayı yoldan çıkma olarak lanse ederek yolu yürüme yerine ye­rinde saymayı ve sözü "tutmayı" yerleştirdi. Biz tarih boyunca hep söz "tuttuk" (Kalellah... Kale Resülullâh... Kale...). Dolayısıy­la kendimiz gerektiği zaman sözümüzü gerektiği gibi söyleyeme­dik. Allah'ın sözü ve Hz. Muhammed'in sözü insanlara balık tut­mayı öğretmeyi amaçlamıştı ve Hz. Ömer iyi balık tutuyordu. İ-mam Malik ve Ebu Hanife, Hz. Ömer kadar olmasa da balık tut­mayı öğrenmişlerdir. Şafiî, gelerek balık tutmayı yasakladı ve Al­lah'ın ve Resulünün insanlara balık tutmayı öğretmek için attığı ilk ağlarda (Kur'an ve sünnet) kalmış balıklan aramalarını (kıyas, istinbat, istihraç, istismaru'l-elfaz) öğütledi. Şafiî şöyle demişti:

"Hakikat, Allah'ın ve Resulünün dediğidir; geriye kalanlar şeyta­nın vesveseleridir." Hz. Ömer ve Ebu Hanife 'Müslüman' idiler. Şafiî ve Eş'arî ise "İslamcı" idiler. Bu iki kavramdan birincisi "şu-ur"a vurgu yaparken; ikincisi, "söz"e vurgu yapar.

Böylece Sünnî ortodoksi, yaygın bir eğilimle olayları "tevil" edeceği yerde (aslına irca etme); sürekli nasları "tefsir etti (tefsir, fıkıh). Sorunları kendi çözeceği yerde, Kur'an'a, sünnete, icma-ya ve kıyasa (Kur'an ve sünnetin mevhum derinine) çözdürmeye çalıştı. Bu, Cabirî'nin dediği gibi aslın, nassın ve lafzın sultası-dır (manevî otoritesi değil). Sözden çıkmamadır (lafızcılık, litera-lizm). Böylece İslâm medeniyeti "kitap medeniyeti" oldu. "Olgu medeniyeti" değil. Vicdanda yerini bulma kitapta yerini bulma ile yer değiştirdi.

Sözden çıkılmayan yerde, yorumun yaratıcı ileri atılımı olma­dığı yerde, sözün külli kavramları (sabit imgeleri) bilinçte ve dav­ranışta tekerrür eder (inanç, akide, ittiba, alışkanlık, örf, adet, gelenek). Oysa, orada (dışarıda) dinsel mekan ve sembollerin dı­şında dinsel bir "şey" yoktur. Dışarıda toplum ve tabiat vardır. Dinsel hakikat, her defasında insanın ahlâki-kognitif kabiliye­tiyle, kalbi ve aklıyla yaratacağı hakikat idrakleri ve tecrübeleri­dir (iman ve amel). Bu, hafızadaki tümel değerlerin (iman, ada­let) her tekil ilişkide tekil gerçekleştirimidir. Sözden çıkmak, top­lumsal ve siyasal yeni sorunları görüp bunlara yeni çözümler üretmek iken; söz tutmak, dogmanın güvenli ortamını ve onun yarattığı düşünsel rehaveti tercih etmektir.

Önemli olan Hz. Ömer gibi sözden çıkmaya cesaret etmektir. Sözden çıkma, içgüdüler tarafından motive edilmiş bir "haddi aşma" (istiğna, istikbar) değildir; tam tersine, bir "yol bakımı"dır. Sözden çıkmayı yoldan çıkmanın bahanesi yapanlar, iç güdüle­ri kışkırtılmış ve şeytana uymuş azgınlardır. Sözden çıkmaya ce­saret edenler ancak sözlerin maksatlannı anlayanlardır. Ancak onlar aynı sözü söyler veya yeni söz söyleyebilirler. Gerektiğinde sözden çıkmaya ancak yerin ve dağların üstlenmekten çekindik­leri 'emaneti (sorumluluğu)' (33/72) üstlenen kişiler kalkışabilir. Nitekim, Fırat'ın üzerindeki köprüden geçerken ayağı köprüye sıkışan keçi yavrusunun sorumluluğunu duyabilen Ömer cesa­ret edebildi sözden çıkmaya; sözden çıkma 'adam' işidir. Çocuk ruhlular, akîl baliğ olmayanlar "hile-i şeriyye" yoluyla sözden çıkmak zorunda kalanlardır. Sözü dinleyenler, söze kulak veren­ler, sözü anlayanların sözden çıkma hak ve sorumlulukları var­dır. Sözü ezberleyenler ve söze taklitle inananlar sözden çıka­mazlar, öyle bir yetki ve sorumlulukları da yoktur.

İnsanların çoğunun yoldan çıktığı (sekülerizm) bir tarihsel kesitte Müslümanlan sözden çıkmaya davet etmek riskli sayıla­bilir. Ancak ben sözün buharlaştığı böylesine çorak bir ortamda sözün hayat verici nefhasını yeniden "dinlemeye", onu anlama­ya ve kendi sözümüzü söylemeye çağırıyorum. Sözden çıkma­makla yolda kalamadık. Filistin direniş şairlerinden Mahmut Derviş'in dediği gibi: "îhtemme ebûke binnususfe dehale'l-lusus: Baban naslara ihtimam gösterince (sarılınca) hırsız içeriye gir­di." Hulasa, sözü dinlemek, maksadını anlamak ve bu maksadı gerçekleştirmek için gerektiğinde sözden çıkma cesareti göster­mek gerekir. İlk sözün ruhuna uygun kendi sorunlarımız hak­kında kendi sözümüzü söylemenin ön şartı sözden çıkma cesa­retini göstermektir.

Prof. Dr. İlhami Güler – Özgürlükçü Teoloji Yazıları

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Selam Asım,

Güzel bir yazıydı alıntılamadan duramadım.

Yukarıdaki yazıya bir başka kesitten bakarsak,

"Sözü" anlayalım ki, "Yolu" bilelim. "Yolu" bilelim ki, gerektiğinde "sözden" çıkabilelim...

Muhabbetle.

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Merhaba

Sirati mustakim,   sapmadan uzerinde ilerleyenlerin nimetlendirildigi yol.

Fiil halinde kullanilan yol belirlemek dinin guzergahini tayin etmektedir.  Din ana yol, seriat ise daracik bir sokak degildir. Kuran bazi kelimeleri donusumlu   veya birbirini tamamlayici sekilde  kullanir.  Bunlardan ahkam belirleme usulunden  klasik modern hic bir din adami kurtulamamistir. 

Kuran'in anlasilmasinin dogal sorunlarinin rahatlikla asilabilecegini fakat onu yuceltme cabasiyla yapilan girisimlerin altindan kalkmanin cok zor oldugunu dusunuyorum.

Bazi hallerde kastedilen  en sade anlamlarin tercih edilmeyip yerine muskilat doguran tercihlerin yapilmasi  yakinimizdaki topa yeni bir sut cekme niteligi tasimaktadir

Ilhami Gulerin ifadelerinin cogunluguna katildigimi da belirtmek isterim , varlarin icinde Kuran'a en yakin fikirler tasiyan bir din adami olarak gormekteyim. Ilhami Guler'in laiklik hakkindaki fikirlerinide onemli buluyorum.

Allah'a emanet.

Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Selam,

İlhami Güler'in bir başka çalışması:

KUR’AN METNİNİ YORMADAN (TEFSİR) OLAYLARIN YORUMUNA (TE’VİL)

Giriş

Kur’an’ın doğrudan canlı muhatapları olan Arapların, onun nüzûlü döneminde Kureyş lehçesinin dışındaki lehçelerle konuşanların karşılaştıkları bazı kelime sorunları ve bazı mecaz ifadelerin yanlış anlaşılması dışında ciddi bir anlaşılma sorunuyla karşılaşılmadığı genel kabul gören bir görüştür. Ne var ki, metnin ilk muhataplarının yerini yeni nesiller alınca ve nüzûl döneminden uzaklaşmaya başlayınca, esbab-ı nüzûl bilgisi kaybolmaya dile yeni sözcükler girmeye ve mevcut sözcüklerin anlamları genişlemeye veya daralmaya başlamıştı. Bu durum, müslümanlarda Kur’an’ın orijinal anlamını koruma/kaybetme kaygısı yaratmış ve böylece Sarf/Nahiv disiplinleri ilk olarak tayin edilmiştir. Arkasından da hicrî ikinci yüzyıl boyunca yüzlerce “Garibu’l-Kur’an; Meâni’l-Kur’an”, “Mecazu’l-Kur’an”, “Müşkilu’l-Kur’an”, “Mübhematu’l-Kur’an”, “İ‘rabu’l-Kur’an” ve “el-Vücûh ve’nnezair” türü kitaplar yazılmıştır1. Daha sonra da üçüncü yüzyıldan itibaren “Tefsir” ilmi ortaya çıkmıştır. Bütün bu çabanın/kaygının temel amacı/motivi Kur’an’ın (Allah’ın) doğrudan/canlı muhataplarına “ne dediğini” tesbit, tayin, koruma ve anlama idi.

Dinlerin kurucu zamanından (İslâm için 610-632) uzaklaştıkça halk muhayyilesinin kurucu devirdeki adi, normal, sıradan, günlük olay ve olguları mecralarından çıkararak onları olağanüstü/kutsal ve mitik (mucizevî) bir yapıyabüründürdükleri Antropolojik bir gerçektir2. Benzer bir şey kutsal kitapların da başına gelmektedir. Kur’an için konuşacak olursak, çeşitli edebî sanatlar içerse de her bir cümlesi bir anlama gelen ve Kur’an’ın kendi itirafıyla açık, anlaşılır, kolay, mübin, fasih, beliğ olan bu kitap3 zaman içinde, yukarıda değindiğimiz orijinal anlamını koruma çabaları, meramını aşarak, Kur’an’ı Kutsal/İlâhî bir anlamlar hazinesine, sürekli ışıyan bir güneşe, derinine daldıkça yeni inciler çıkarılan okyanusa veya kazdıkça zenginleşen maden ocaklarına döndürülmüştür. Metnin müellifi sustuğu için veya ortada olmadığı için, insanlar ihtiyaç ve arzu duydukları her şeyi kolayca ona yüklemeyi başarmışlardır. Aşağıda İslâm tarihinde metni yorma istismar etmenin başlıca üç tarzına özetle değindikten sonra Kur’an hitabının çeşitli bölümlerinin nasıl yorumlanması gerektiğine ilişkin bir de öneri sunacağım.

Devamı bu linkte