Gönderen: 30 kasim 2019 Saat 00:16 | Kayıtlı IP

Hadisi ve sünneti inkar edenlerin görüşü yeni bir görüş değildir. Ehli sünnet görüşüyle dalga geçip ‘atalarının dini’ diyenler aslında Hulefa’i Raşidin den sonra ortaya çıkmış Mutezile inancının görüşlerini savunmaktadırlar. Aşağıda derlemiş olduğum bilgiler dikkatle okunursa günümüzde bizim ne ile mücadele ettiğimiz daha iyi anlaşılacaktır.

Bu fırka, Emeviler döneminde ortaya çıkmış, fakat 'Abbasîler dö­neminde uzun bir zaman İslâm düşünce âlemini işgal etmiştir.

Bazılarına göre bu mezhep Hz. Ali'nin oğlu Hz. Hasan'ın, hila­feti bırakıp, Hz. Muaviye'ye devretmesi üzerine Hz. Ali taraftarların­dan bir gurubun siyaseti bırakarak kendilerini itikadı meselelere ver­meleri sırasında ortaya çıkmıştır.

Mutezileler, görüşlerinde Yunan felsefesinin tesiri altında kalmışlar, delil getirme metotlarının çoğunu bunlardan almışlardır. Yunan felsefesi, Mutezilelerin delillerinde ve kıyaslarının önermelerinde apaçık görülmüştür.

Mutezileleri, Yunan felsefesini incelemeye sevk eden iki sebep vardır:

a) Mutezileler, Yunan felsefesinde aklî açlıklarını giderecek ve fikri boşluklarını dolduracak düşünceler bulmuşlar, bunlarla fikrî eğitimler yapmışlar ve kendilerini, delil ileri sürme hususunda güç­lendirmişlerdir.

b) Filozoflar ve diğerleri, bazı Îslâmî prensiplere hücum edin­ce, Mutezileler bunlara karşı çıkmışlar ve onların tartışma ve mü­nazara usullerini kullanarak cevap vermeye çalışmışlardır. Filozof­lara galip gelmek için, onlardan çok şeyler öğrenmişler ve bu yolla, gerçekten Müslüman filozoflar olmuşlardır.

Mutezileler, inanç meselelerini anlama mevzuunda selef-i salihîn'in (önceki ihlaslı müslümanların) yolundan ayrılmışlardı. Selef-i salihîn'in devamlı olarak okuduğu zikri, Kur'an-ı Kerim idi. Allah Tealâ'mn sıfatlarını ve itikadî meselelerden, iman edilmesi gerekenleri öğrenmek isteyen herkes, Kur'aıı-ı Kerîm'e ve sünnet-i se-niyye'ye başvurur, bunların dışına taşmazlar ve bunlardan başka­sına güvenmezlerdi.

Evet, inanç meselelerini açık seçik olan Kur'an-ı Kerîm'in âyet­lerinden öğrenirlerdi. Herhangi bir mesele hakkında tereddüde düş­tükleri zaman ise, çok iyi bildikleri, Arap dilinin ifadelerinden anla­maya çalışıyorlardı. Bütün bunlara rağmen bir şey anlayamazlarsa işi Allah'a havale ederler, mesele hakkında herhangi bir şey konuş­mazlar, fitne ve şüphe tohumlarının saçılmasına razı olmazlardı.

Bu durum, Arapların mizacına, uygundu. Çünkü Araplar, aslın­da mantık, ve felsefe bilmiyorlardı ve ilim adamı değillerdi. Arap­lar arasında ilim gelişip, özellikle, felsefi bilgiler yayılınca,' ortaya, Arapların bu durumuna karşı Mutezile fırkası çıktı. Mutezili-ler, herşeyde aklı hakem tayin etmeye başladılar. Onu, araştırmala­rının temeli kabul ettiler. Akıllarının ihtirası onları her şeyin mahi­yetini öğrenmeye sevketti.

Mutezilelerin dinî öğrenimde, başvurdukları bu yeni metod, fıkıhçılar ve hadis âlimlerince dinî tahsilde görmedikleri yepyeni bir metod idi. Bu sebeple fıkıh ve hadis âlimleri, Mutezilîlere karşı, eleş­tiri kılıçlarını çekmişler ve onlar aleyhine kötü sözler yaymaya gi­rişmişlerdir.

İnanç meselelerini öğrenme hususunda Mutezilelerin metodu sırf akılcı bir metoddu.

Mutezilelerin görüşü ile Kur'an-ı Kerim'in âyetlerinin zahiri, bir­biriyle çeliştiği takdirde onlar, Kur'an-ı Kerim'i kendi görüşlerine ters düşmeyecek ve zahiri mânâsından da uzaklaşmayacak bir şe­kilde te'vil ederlerdi.

Bu metodun temelini, akla güven teşkil eder. Halbuki aklın te­mayülleri ve aldanmaları vardır. Bu sebeple Mutezileler, sırf aklî te­mayüllerine uyarak birçok hatalara ve kötülüklere düşmüşlerdir.

Meselâ; Mutezilelerin. imamlarından olan Cübbaî'nin «Allah, ku­lunun duasını kabul ettiği vakit kuluna itaat etmiş olur.» sözüne srnı-sıkı sarılması bu kabildendir. Cübbaî'nin bu görüşte direnmesinin sebebi şu idi: Bir zaman ona Ebu Hasen el-Eş'ari şu soruyu sormuş­tu : Sana göre, itaat etmek ne demektir?» Cübbaî: Başkasının istek ve iradesine muvafakat etmektir. Kim, başkasının isteğini yerine geti­rirse ona itaat etmiş olur.» dedi. Bunun üzerine Ebuî Hasen: “Bu prensibe göre, Allah Tealâ'nm, kulunun isteğini yerine getirdiği tak­dirde, ona itaat etmiş olması gerekir. Allah Tealâ'nın kuluna itaat etmesi caiz görüldüğü vakit ise, onun, kuluna boyun eğmesi de caiz görülmüş olur.» «Allah bundan münezzehtir, çok yücedir.»

Birçok inkârcılar, Mutezile mezhebinde fitne tohumlarını ve bâtıl görüşlerini yayabilecek ve îslâma vesveselerini sokabilecekleri yuvalar buldular. İnkarcıların gerçek maksatları ortaya çıkınca Mutezileler, bunları kendilerinden uzaklaştırmışlardır.

Meselâ: İbn-i Ravendi, Ebu İsa el-Verrak, Ahmed b. Hait ve Fadl el-Hadesî bunlardandı. Bu adı geçen kişiler, bir kısım, îslânıî pren­sipleri yıkıcı görüşler ortaya koymuşlardır. Bunlardan bazıları, Müs­lümanların inancını bozmak için Yahudiler tarafından kiralanmak­la suçlanmışlardır.

Abbasilerden, Mutezilelere arka çıkan, onlara yardım eden, onların mezheplerini benimseyen ve onların görüşlerine taassup de­recesinde bağlı olanlar çıkmıştır. Bu gibi insanlar halkı Mutezilîliği kabullenmeye zorlamışlar, fıkıh ve hadis âlimlerine işkence yapmış­lar, onların başına çeşitli musibetler getirmişlerdir. Fıkıh ve hadis âlimleri, bu işkence ve musibet­lere sabretmişlerdir.

Fıkıh ve hadis âlimlerinin, içine düştükleri bela ve musibetler, halkın onlara acımasına ve Mutezilîlere kızmasına vesile olmuştur. Böylece, takva sahibi bu zatların çektikleri elem ve izdıraplar, Mutezilîlerin itibarını düşürmüş ve günahları Mutezilîlerin boynunda kalmıştır.

Mutezilîlerin özelliklerinden biri de, itikadı meseleleri ispat hususunda akla dayanmalarıdır.                                            Mutezilîler, Kur'an-ı Kerîm'in yolundan sapmamak için imdadı Kur'an'dan almışlardır. Fakat bunların pek fazla hadis bilgileri yok­tu. Çünkü bunlar, inanç meselelerinde hadislere dayanmıyor ve on­ları delil olarak kullanmıyorlardı.

Mutezilîlerin akla dayanmaları, onları, devirlerinde Arapçaya tercüme edilen aklî ilimleri tahsile sevketmiştir. Bunlar, bu ilimleri incelemişler ve bunlardan, düşmanlarıyla çarpışabilecek ve delil çı­karabilecek kadar nasiplerini almışlardır. Bu sebeple birçok filozof­luk taslayanlar, bunlara katılmışlardır.

Mutezilîler, güzel konuşma ve meseleleri iyi izah etme özel­likleriyle de seçilmişlerdir.

Mutezilîlerin arasında çok güzel hatipler ve münazara usulleri­ni iyi bilen tartışmacılar mevcuttu. Bunlar, devamlı mücadele yap­tıkları için nasıl tartışma yapılacağanı çok iyi biliyorlardı. Yine bun­lar, düşmanın nasıl mağlup edilebileceğini öğrendikleri için müca­dele usullerini çok iyi biliyorlardı.

îşte mutezilenin lideri olan Vâsıl b. Ata büyük bir hatip, karşı­sındakinin ne düşündüğünü sezebilen, hazırcevap ve hazırlıksız ko­nuşabilen bir kimse idi.

Mutezile fırkası;

a) Mecusî, dualist, cebriye ve bidatçılarla.

b) Fıkıh ve hadis âlimleriyle.

c) Eş'arî ve Matüridi'lerle.

Mücadele ve münazaralarda bulunmuşlardır.

Mutezilîlerin fıkıh ve hadis âlimlerine karşı giriştikleri hücum şiddetlenmişti. Bunların hücumlarından ne bir tanınan fıkıh âlimi, ne de meşhur bir muhaddis kurtulabilmişti. Bu sebeple insanlar Mute-zililerden nefret etmişlerdi ve bunların adlan belâ ve musibetlerle anılırdı. Gitgide düşmanlık daha da kökleşmişti. Öyleki insanlar Mu­tezilîlerin iyiliklerini İslâmı savunmalarım, îslâm uğrunda çektikleri eziyetleri, zındıklara ve nefsine uyanlara karşı koymalarını unuttu­lar. Bunları, insanlar; halifeleri, her takva sahibi imamı ve her doğ­ru yolu gösteren muhaddîsi sorguya çekmeleri için kışkırtanlar şek­linde anıyorlardı.

Mütevekkil adlı halife, iktidara gelip Mutezilileri çeşresinden uzaklaştırıp, hasımlarını kendisine yaklaştırınca ve âlimlerden zin­cirleri çözünce fıkıh âlimleri ve inanç meselelerini sünnetin ışığında anlamaya çalışan hadis âlimleriyîe bunlara karşı koymaya girişti. Mutezilîlerin tartışma usûlünü iyi bilen ve onların görüşlerini kabul­lenmeyen bazı âlimler onlarla sert tartışmalara giriştiler. Arkaların­dan avam tabakası bunları destekliyor, bir kısım havas da bunlara katılıyordu. Ayrıca halifeler de bu âlimlere yardım ediyordu.

H.z yüzyılın sonlarına doğru ortaya gayret ve metanetleri ile seçilen iki âlim zât çıktı. Bunlardan biri Basra'da ortaya çıkan Ebu el-Hasen el-Eş'arî, diğeri ise Semerkant'da bulunan Ebu Mansur el-Mâtûridî idi, İmam-ı Eş'arî ile İmam-ı Mâtûridi'nin Mutezile mez­hebine yakın ve uzak olma derecelerine göre aralarında ihtilaf bulun­masına rağmen, bunların her ikisi de Mutezileye karşı çıkmakta tam bir ittifak içinde idi.

İmam-ı Eş'ari H, 280 da CM. 873) Basra'da doğdu. H. 330 küsurda M. 935) vefat etti. İmam-ı Eş'ari üm-i kelâmı Mutezill-lerden tahsil etti. Onun devrindeki Mutezili hocası Ebu Ali el-Cübbâİ'-ye talebelik yaptı. İmam-ı Eş'ari konuşmasını çok iyi bildiği ve yaşlı bir kimse olduğu için, hocasının yerine kendisi tartışmaları yürü­türdü.

İmam-ı Eş'ari, Mutezilîlerin sofralarından gıdalanması ve düşün­ce ürünlerinden faydalanmasına rağmen, Mutezilîlerden düşünce ba­kımından uzaklaşmaya karar verdi. Fıkıh ve hadis âlimlerinin gö­rüşlerine meyletti, halbuki Eş'arî fıkıh ve hadis âlimlerinin meclisle­rinde bulunmamış ve akaîd ilmini bunların metoduyla okumamıştı. İşte bu nedenle İmam-ı Eş'arî belirli bir süre evinden dışarı çıkmadı. Mutezile ve ehl-i sünnet fırkalarının delillerini karşılaştırdı. Netice­de belirli bir görüşe vardı, bunun üzerine evinden dışarı çıktı. İn­sanları bir araya toplanmaya çağırdı, cum'a günü Basra şehrinde bulunan «el-Mescid el-Câm» adlı caminin minberine çıktı ve insan­lara şunları söyledi:

— Ey insanlar! Şüphesiz ki beni tanıyan tanımıştır, tanımaya­na ise şimdi kendimi tanıtacağım. Ben filan oğlu filanım. Kur'an-ı Kerim'in mahluk olduğunu, Allah'u Tealâ'mn âhiretde gözle görü­lemeyeceğini, kötü fiillerin benim gibi kullar tarafından yapıldığım söylerdim. Şimdi ise ben tevbe ettim, kesinlikle vaz geçtim. Mutezililere karşı çıkmaya ve onların rezilliklerini ortaya koymaya karar verdim.

îmam Eş'arî, İmam Ahmed İbn-i Hanbel'in görüşlerini diriltmek için ortaya çıkmıştır. Çünkü Eş'arî, îmam Ahmed'in metodunu, kendisine metod kabul et­mektedir. Bu sebepledir ki Eş'arî, tercih ettiği îmam Ahmed îbn-i Hanbel'in metodu ile şunları" söylemiştir: îtikad hususunda kısaca görüşlerimiz şunlardan ibarettir: Allah Tealâ'ya, meleklere, kitap­lara, peygamberlere, Allah katından bize gelenlere, güvenilir zatla­rın, Resulullah (S.A.V.)'den naklettikleri şeylere iman ederiz. Bun­lardan herhangi birini reddetmeyiz. Yine Allah Tealâ'nm yalnız bir tek ilah olduğuna, hiçbir kimseye muhtaç olmadığına, O'ndan başka hiçbir ilah bulunmadığına, eş ve çocuk edinmediğine, Muhammed'in, O'nun kulu ve peygamberi olduuğna, cennet ve cehennemin hak oldu­ğuna, kıyametin mutlaka kopacağına, Allah Tealâ'nm, kabirlerde bulunanları mutlaka dirilteceğine iman ederiz.

Ebul Hasan el-Eş'arî ile, Mute­zileden olan (eski) hocası Ebu Ali el-Cübbaî'nin arasında geçen ve elimiz­de bulunan şu münazara ya bakınız. Tartışmanın konusu, Allah Tealâ'nın, en iyi olanı yapmasının, O'na vacip olup olmadığı mesele­si idi.

Eş'arî — Şu üç kişi hakkında ne dersin, bunların biri mümin, diğeri kâfir, üçüncüsü ise çocuktur.

Cübbai — Mümin cennetin yüksek derecelerine erenlerden, kâ­fir ise, cehennemin alçak derecelerine düşeceklerden, çocuk ise ken­disini kurtaranlardandır.

Eş'arî — Şayet çocuk, yüksek derecede olanların mertebesine ulaşmak isterse (yani çocukken öldüğü halde) bu, onun için müm­kün müdür?

Cübbaî — Hayır, çünkü ona denilir ki «Mümin bu derecelere, yaptığı amellerle ulaştı. Senin ise, bu gibi amellerin yoktur.

Eş'arî — Çocuk, kusur benim değildir. Eğer beni yaşatsaydın, mümin gibi iyi ameller işlerdim.» derse?

Cübbai — Allah; «Biliyordum ki, yaşasaydın günah işleyecek­tin ve cezaya çarptırılacaktın. Senin menfaatini gözettim ve seni, mükellef olma yaşına ulaşmadan önce vefat ettirdim.» der.

Eş'ari — Şayet kâfir, derse ki, çocuğun durumu gibi, benim du­rumumu da biliyordun. Onun gibi, benim de menfaatimi göz önünde bulundursaydın ya.

Bunun üzerine Cubbaî sustu ve verecek bir cevap bulamadı.

Bitti…